Azmi Kişnişci: “Evrensel Okuryazarlık” Tanımı Üzerine Bir Deneme…

      Çalıştayda “Devrimciler Oturumu”nda ÇYDD adına konuşmacılık yapacağım. Hazırlanma sürecimin başında “okuryazarlık” kavramı ile tanışmaya çalışıyorum. Bu bağlamda kısa süren bir araştırma yaparak kavramın evrensel bir tanımı olup olmadığını merak ettim. Bulduklarımı ve çıkarımlarımı sizlerle paylaşmaya çalışacağım.
      Günümüzde okuryazarlığın önemli boyutlarından biri de bilişim okuryazarlığı olsa gerek. Onun en önemli aktörleri de “arama motorları”. Bir iki anahtar sözcük yazılınca bilgisayar ekranında milyonlarca belge birkaç saniye içinde beliriveriyor. E, ben de okuryazarlık kavramı için aynı uygulamayı yaptım. Tabii önünüze ağırlıklı olarak İngilizce belgeler, kaynaklar sıralanıyor. Bu da “yabancı dil okuryazarlığı” kavramını önümüze bir olanak ya da sorun olarak getiriyor.

      Okuryazarlık kavramının evrensel tanımını araştırma ve anlama çalışmamın ilk sonuçlarını şöyle derleyebilirim:
1) Okuryazarlığın bazı temel tanımlarına erişilse bile kaynaklar kavramın evrensel tanımı üzerinde bir oydaşma olmadığını belirtiyorlar.

2) UNESCO’ya göre: “… okuryazarlık; değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları kullanarak tanımlama, anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma yeteneğidir. Toplumun geniş bir kitlesine hitap edebilmek, bilgisini ve gücünü geliştirerek hedeflerine ulaşması için bireye olanak veren olgudur.”

3) ABD’deki Ulusal Öğretmenler ve Eğitimciler Konseyi okuryazarlık konusunda şunları dile getiriyor:
     • Okuryazarlık, bir topluluğa ait üyelerin aralarında paylaştıkları kültürel ve iletişimsel süreçlerin bütünüdür.
     • Toplumun ve teknolojinin değişimine koşut olarak okuryazarlık da değişir ve genişler.
     • Geçmişte olduğu gibi gelecekte de birey ve toplulukların okuryazarlık becerileri; tarihleri, yaşam ve toplumsal gelişim çizgileri ile şekillenecektir.
     • 21. Yüzyıl bireyinin sahip olması gereken okuryazarlık becerileri çoklu, dinamik ve gelişebilen nitelikte olmalıdır. Aşağıda bireyin bu nitelikleri şöyle sıralanmaktadır:
          1- Teknolojik araçları rahatlıkla kullanılabilmelidir.
          2- Ortaklaşa sorun çözme becerisinin bağımsız düşünme yetisi ile el ele olması sağlanmalıdır; bu da kültürler arası bağlantıların kurulmasını kolaylaştırıp ilişkileri geliştirir.
          3- Değişik amaçlar için kendi dışındaki toplumlara bilgi oluşturma ve aktarma becerileri oluşmalıdır.
          4- Eşzamanlı olarak birçok kanaldan gelen bilgiler değerlendirilebilmeli, çözümlenebilmeli ve bireşimi üretilebilmelidir.
          5- Görsel-işitsel ortamlarda yer alabilecek metinler oluşturabilmeli, ortamda var olan-akan metinleri eleştirebilmeli, çözümleyebilmeli ve değerlendirebilmelidir.
          6- İçinde yer aldığı karmaşık ortamların gerektirdiği ahlaki sorumluluklara uyum sağlayabilmelidir.

4) Birçok kaynakta tek bir okuryazarlık çeşidinden söz edilemeyeceği belirtilmektedir. Not alabildiğim ve bana da ilginç gelen bazı okuryazarlık türlerini sıralamak gerekirse:
          - Tarımsal okuryazarlık
          - Bilgisayar okuryazarlığı
          - Kültürel okuryazarlık
          - “Diaspora” okuryazarlığı
          - Erken okuryazarlık
          - Ekolojik okuryazarlık
          - Duygusal okuryazarlık
          - Akçalı (finansal) okuryazarlık
          - Sağlık okuryazarlığı
          - Bilgi / Bilişim okuryazarlığı
          - Zihinsel (sağlık) okuryazarlığı
          - Sayısal okuryazarlık
          - Sözel okuryazarlık
          - Edebi okuryazarlık
          - Estetik / sanatsal okuryazarlık
          - Bilimsel okuryazarlık
          - Teknolojik okuryazarlık
          - İstatistiksel okuryazarlık
          - Irksal okuryazarlık
          - Görsel okuryazarlık

5) Okuryazarlık konusunda farkındalık yaratmak amacıyla kurulan, hedef kitleleri kendi ülkelerindeki ya da daha “geri kalmış” bölgelerdeki birey ve topluluklar olan gönüllü okuryazarlık dernekleri, toplulukları ve vakıflarına rastladım. Bunların bilgisunar sitelerinde etkinliklerini takip etmek, zengin kaynakçalara ulaşmak olanaklı.

6) Bu denemeden çıkarımlarım şunlar oldu:
  • Okuryazarlık, bireyin ve toplumun gelişmişlik göstergelerinin en önemlilerinden biri. Eğitimin niteliği ile okuryazarlık arasında iç içe geçen çok boyutlu ilişkiler var.
  • Okuryazarlık dinamik bir kavram. Birey ve toplumlar, yaşamı yorumlayabilmek, sürdürülebilir bir yaşam kalitesine erişebilmek için çeşitli alanlara yayılan kapsamda bilgiye erişmek, yorumlamak ve yeniden üretmek durumundalar.
  • Okuryazarlık, insanlığı birbirine (daha çok) bağlayan, toplumların birbirini (daha iyi) anlamasını sağlayan bir niteliğe sahip.
AZMİ KİŞNİŞCİ                 
ÇYDD Ankara Şubesi Yönetim Kurulu Üyesi
28 Haziran 2014                 
Etiketler: